Προστατέψτε τα κορίτσια: Κλιματική αλλαγή & Γάμος ανηλίκων
Πώς μπορεί να σχετίζονται τα φαινόμενα ξηρασίας με την άνοδο των γάμων ανήλικων κοριτσιών;
Ο αντίκτυπος της περιβαλλοντικής κρίσης δεν γίνεται αντιληπτός από όλα μας με τον ίδιο τρόπο. Από ανθρωποκεντρική σκοπιά, η διατάραξη των φυσικών ισορροπιών επηρεάζει την πρόσβαση σε απαραίτητους πόρους και μέσα διαβίωσης. Σύμφωνα με έρευνες, οι γυναίκες και τα κορίτσια, ιδίως εκείνες που ανήκουν σε μειονότητες και βιώνουν ήδη πολλαπλές, διασταυρούμενες μορφές διακρίσεων, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Παράλληλα, η πρόσβασή τους σε υπηρεσίες πρόληψης και αντιμετώπισης είναι αποδεδειγμένα πιο περιορισμένη σε περιπτώσεις ακραίων καιρικών συνθηκών και καταστροφών. Τα φαινόμενα αυτά λειτουργούν ουσιαστικά ως «πολλαπλασιαστές» προϋπάρχοντων απειλών, κλιμακώνοντας τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εντάσεις. Η κλιμάκωση φυσικά είναι επιζήμια για όλους τους πληθυσμούς που επηρεάζονται, ειδικά στις υπό ανάπτυξη περιοχές, ωστόσο οι γυναίκες βρίσκονται συχνά στην «πρώτη γραμμή του πυρός».
Σοκαριστικό παράδειγμα αποτελεί η συσχέτιση παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας σε χώρες της Αφρικής με τη ραγδαία αύξηση των γάμων ανηλίκων, κατά κύριο λόγο κοριτσιών. Σε παγκόσμιο επίπεδο τα κορίτσια είναι πολύ πιο πιθανό να παντρευτούν σε σύγκριση με τα αγόρια και περίπου ένα στα πέντε παντρεύεται πριν κλείσει τα 18, με την Υποσαχάρια Αφρική και τη Νότια Ασία να καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις. Ο γάμος ανηλίκων στερεί από το παιδί τα βασικά του ανθρώπινα δικαιώματα και συνδέεται με υψηλότερα ποσοστά ενδοοικογενειακής κακοποίησης, αναλφαβητισμού, σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, εφηβικών εγκυμοσυνών με ρίσκο μητρικών και νεογνικών επιπλοκών, ακόμη και με πρακτικές ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM).
«Βλέπουμε ανησυχητικά ποσοστά παιδικών γάμων και ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων με ορισμένες άπορες οικογένειες να κανονίζουν να παντρέψουν κορίτσια ηλικίας μόλις δώδεκα ετών με άνδρες ακόμη και πενταπλάσιας ηλικίας», λέει ο Άντι Μπρουκς, Περιφερειακός Σύμβουλος Προστασίας Παιδιών της UNICEF για την Ανατολική και Νότια Αφρική.
Στις αφρικανικές χώρες, όσο η κτηνοτροφία και η γεωργία πλήττονται ανεπανόρθωτα λόγω της ξηρασίας, τα αποθέματα τροφίμων και νερού μειώνονται και οι οικογένειες αναγκάζονται να επιβιώσουν πολύ πιο κάτω από το όριο της φτώχειας, οι νεαρές κοπέλες ανταλλάσσονται με είδη πρώτης ανάγκης. Η ενήλικη πλέον Boke Mollu δεν είναι κάποια διάσημη, είναι μια από τις εκατοντάδες Κενυάτισσες που παντρεύτηκε αναγκαστικά πριν κλείσει καν τα 15 με έναν άντρα πολύ μεγαλύτερό της. Μερικά χρόνια αργότερα, σε συνέντευξή της στο Al Jazeera, δηλώνει «Το κίνητρο των γονιών μου ήταν ξεκάθαρο: τα ζώα μας είχαν πεθάνει και η τιμή για νύφη ισούταν με τρεις καμήλες και τρεις κατσίκες, έτσι θα άξιζα περισσότερο από το να με κρατήσουν σπίτι. Δε μου δόθηκε άλλη επιλογή».
Ακόμη κι όταν δεν αποτελούν νόμισμα σε ένα άτυπο σκλαβοπάζαρο, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σχεδόν μηδενίζουν τις ήδη ελάχιστες ευκαιρίες των γυναικών αυτών για εκπαίδευση, τόσο άμεσα (π.χ. καταστροφή των σχολικών υποδομών) όσο και έμμεσα (επιδείνωση της φτώχειας, εγκατάλειψη στέγης, έλλειψη εκπαιδευτικής παροχής σε προσωρινά καταλύματα). Η επακόλουθη κατά συνέπεια άνοδος του αναλφαβητισμού συνεπάγεται επιπρόσθετη άνοδο των παιδικών γάμων, σε ένα είδος τραγικού φαύλου κύκλου.
Στην ανατριχιαστική εξίσωση προστίθεται ο προσωρινός ή μόνιμος εκτοπισμός (περιβαλλοντική μετανάστευση), κατά τον οποίο καταγράφονται χιλιάδες περιστατικά σεξουαλικής βίας προς όλες τις θηλυκότητες. Οι γυναίκες και τα κορίτσια διανύουν απροστάτευτες μεγαλύτερες αποστάσεις σε αναζήτηση τροφής και νερού, η σεξουαλική βία στα καταφύγια σε περίπτωση καταστροφής είναι συχνή και τα δομημένα συστήματα αναφοράς κακοποίησης δεν είναι ούτε στο ελάχιστο επαρκή. Σε αυτό το πλαίσιο, οι οικογένειες θεωρούν πως ένας γάμος θα μπορέσει να προστατέψει τα παιδιά τους (ή σε ορισμένες περιπτώσεις την οικογενειακή τους τιμή…) και καταφεύγουν σε αυτόν.
«Ακούστε τα κορίτσια, προστατέψτε τα κορίτσια!» λέει η Αιθιοπιανή φωτογράφος Maheder Haileselassie που προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για το ζήτημα μέσω της δουλειάς της (φωτογραφίες της ίδιας χρησιμοποιούνται και στο δικό μας άρθρο). Η κλιματική αλλαγή είναι υπόθεση όλων και (θα) μας φέρνει αντιμέτωπους με μια πληθώρα σύνθετων προβλημάτων, όχι μόνο περιβαλλοντικού χαρακτήρα, αλλά και θεμάτων ισότητας, ελευθερίας, υγείας και δικαιοσύνης, όπως ο γάμος των ανηλίκων. Η διεθνής κοινότητα χρειάζεται να αναγνωρίσει την επείγουσα σύνδεση μεταξύ οικολογικών κρίσεων, φυλετικών διακρίσεων και επιβλαβών πρακτικών. Είναι πλέον σαφής και επιτακτική η ανάγκη για συλλογικές προσπάθειες με στόχο την εφαρμογή βιώσιμων λύσεων, την υποστήριξη ευάλωτων ομάδων και την προώθηση πολιτικών που αντιμετωπίζουν τόσο την κλιματική αλλαγή όσο και τις συναφείς κοινωνικοπολιτισμικές προκλήσεις.
Ακούστε τα κορίτσια, προστατέψτε τα κορίτσια!
Σημείωση: Όλες οι φωτογραφίες του άρθρου προέρχονται από το αρχείο της Maheder Haileselassie
https://www.maheder.photography/personal-projects/climate-and-child-marriage
Πηγές:
Payne, K. (2025, June 23). Prolonged droughts are putting girls in Kenya at heightened risk of child marriage and other human rights abuses. Equality Now. https://equalitynow.org/news/news-and-insights/prolonged-droughts-are-putting-girls-in-kenya-at-heightened-risk-of-child-marriage-and-other-human-rights-violations/
Severe droughts in Kenya drive child marriage, increasing the risk of modern slavery. (2025, May 26). Walk Free. https://www.walkfree.org/news/2025/severe-droughts-in-kenya-drive-child-marriage-increasing-the-risk-of-modern-slavery/
Jazeera, A. (2025, April 2). In Kenya, girls are sold into marriage to stave off starvation from drought. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/features/2025/4/2/in-kenya-girls-are-sold-into-marriage-to-stave-off-starvation-from-drought
Palmer, A., Danioko, A., & Koski, A. (2024). The effect of extreme weather events on the frequency of child marriage: A systematic review of the evidence. Sustainable Development. https://doi.org/10.1002/sd.3201
Kim, & Kim. (2023, December 7). How climate change and instability exacerbate Sexual- and Gender-Based Violence and Violence against Women and Girls - National Organization for Women. National Organization for Women -. https://now.org/blog/how-climate-change-and-instability-exacerbate-sexual-and-gender-based-violence-and-violence-against-women-and-girls/
Reporter, G. S. (2023, October 10). Ethiopian drought and child marriage – in portraits. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2023/oct/10/ethiopian-drought-and-child-marriage-in-portraits